Bu çalışma Diyarbakır Güvercinlerin ırk tescilini gerçekleş67 DİYARBAKIR’DA TARIM•EYLÜL-ARALIK 2016 DİYARBAKIR’IN GÜZELLİKLERİtirmek amacıyla yapılmıştır. Irk özelliklerini ortaya koymak amacı ile Diyarbakır İlinde güvercin yetiştiriciliği yapan 6 farklı kümesten rastgele olarak seçilen 110 erkek, 86 dişi toplam 196 güvercinin ölçülebilen özellikleri ile dış görünüş özellikleri incelenmiştir. Çalışmanın hayvan materyalini farklı varyetelerden dişi ve erkek olmak üzere ergin yaşta toplam 196 baş Diyarbakır güvercini oluşturmuştur. Güvercinlerin çeşitli vücut ölçüleri ve dış görünüş özellikleri 0,2 g hassas terazi, ölçü şeridi ve dijital kumpas yardımı ile alınmıştır. Fotoğraf çekimleri ise Canon Eos 6D (24 Megapixel) ve canon 70-200 F4.0 L IS USM lens ile yapılmıştır. = Ayrıca çekimlerde kullanılan ışık sistemi 3 adet flaş ve kontrol paneli yardımı ile yapılmıştır. Güvercinlerin dış görünüş özellikleri gaga tipi, gaga ucu rengi ve tırnak rengi, baş tipi, tepelilik (kuşun başının arkasında olan tüy yönünün tersine çıkan tüylerin oluşturduğuyapı) durumu, paçalılık ve göz rengi çıplak göz ve fotoğraf çekimleri ile; kanat ve kuyruk telek sayısı ise sayılarak tespit edilmiştir. Fotoğraf çekimleri, güvercinlerin 80x80 Ürün çadırları içine konularak sağdan soldan ve önden aydınlatılacak şekilde yapılmıştır. Ayrıca çekimlerde ışık patlamasını önlemek için flaşlar softboxlar ile birlikte kullanılmıştır. Fotoğraflar 6000 kelvin ısı derecesinde yapılmıştır ve bütün çekimlerde aynı ısı sıcaklığı uygulanmıştır. Vücut uzunluğu (üst gaga ucu ile en uzun kuyruk teleği arası); gövde uzunluğu (ilk göğüs omuru ile pygostyle sonu arası); kanat açıklığı (iki kanatın en uzun uçma telekleri arası); kanat uzunluğu (omuz eklemi ile en uzun uçma teleği arası); kuyruk uzunluğu (kuyruğun kuyruk kökü ile en uzun kuyruk teleği arası); göğüs çevresi (iki kanat altından göğüs kemiğinin en uç noktası boyunca); göğüs genişliği (sağ ve sol glenoid boşluğun arası); baş uzunluğu (üst gaga ucu ile condylus occipitalis arası); baş genişliği (kafatasının sol ve sağında en uç noktalar arası); gaga uzunluğu (üst gaga ucu ile gaga tüyleri arası); gaga derinliği (gaganın orta bölümünün üst ve alt kısmı arası) ve incik çapı (tarsometatarsus kemiğinin ortasından) ölçülerek yapılmıştır. Kanat telek sayımında p-a-s (primer-axial-sekonder) sırası izlenmiştir. Vücut uzunluğu ölçülürken güvercinler sırt üstü yatırılarak tüm vücut düzleştirilmiş, kuyruk uzunluğu ölçümünde telek vücuda dik tutulmuş, kanat açıklığı ve uzunluğu alınırken kanatlar tam açık şekilde tutulmuş; kanat uzunluğu sol kanattan alınmıştır. Gaga derinliği ölçülürken alt ve üst gaga tam birleştirilmiştir. Tarsus çapı ölçümü mediolateral yönde, sağ metatarsustan yapılmıştır. Diyarbakır Güvercinlerinin Tescillenmesi için toplan 196 adet güvercinin kantitatif ve kalitatif özellikleri belirlenmiştir. Diyarbakır güvercinleri 4 ana ve bunların alt grupları olmak üzere 18 gruba ayrılmaktadır. Diyarbakır güvercinlerinin diğer güvercinlerden ayrılan en önemli özellikleri çok hareketli ve renkli olmasıdır. Yaklaşık olarak 1000 yıllık bir tarihsel geçmişe sahip olmalarıdır. Dünyada sadece bu bölgede yaşıyor olmasıdır. Havada uçarken takım halinde her grubun kendine özgü hareketleri vardır. Kenkül (Baş kısmındaki tüy yapısı), Dimdik (gaga) rengi, Püskül yapısı (Göğüs üzerindeki tüy durumu), Tırnak rengi ve Vücut üzerindekiler tüy yapısı başlıca aranan ve öngörülen özellikleridir. Ayakları tüylü ve tüysüz olarak ikiye ayrılır. Zeytuni ve Atlas’ın kenkül yapısı yatık grubun diğer üyelerinin ise kenkülü dik ve karşıdan görünürdür. Dimdik (gaga) ve tırnak rengi beyaz olanı tercihidir. Vücut yapısı olarak Zeytuni ve Atlas’ın ufak grubun diğer üyelerinin ise biraz daha iridir. Küreng ve Gogala’nın yürüyüşleri aslan gibi peltek yürüyüşse sahip olmaları en önemli özelliğini göstermektedir. Çok hareketli oldukları için çok kilo almazlar. Kenkül yapısı dik ve püskül yapıları gaga altından “Vşeklinde göğüs bitimine kadar inmeli ve gür olmalıdır. Dimdik (gaga) rengi ve tırnaklar beyaz olanı tercih edilir. Ayaklar yapıları tüysüz ve vişneçürüğü renginde olmalıdır. Baş yapıları simetriktir. Gaga yapıları ufak ve kalın olur. Göğüslerinde iki tane gonca gül şeklinde tüyleri bulunur bu tüyler kıvrım kıvrımdır. Ayakları tüysüz olup paçasızdırlar. Kenkül yapısı dik püsküllüdür. Kenkül yapısı gaga altında v şeklinde göğüs bitimine kadar inmeli ve gür olmalıdır. Dimdik (gaga ) rengi ve tırnaklar beyaz olanı tercih edilir. Kuyruklarında beyaz renge göre alt gruplara ayrılmaktadır. Güvercinler genellikle çatısız düz damlarda kurulan ve “pin” denilen kümeslerde besleniyor. Pin’in yeri güvenli değilse yanına bir de köpek kulübesi yerleştiriliyor. Boranhaneler ise basit formları, güvercinlere yönelik tasarlanan içyapıları ve yüzeylerindeki çeşitli dizilerdeki güvercin giriş delikleri ile dikkat çekerler. Geçmişi çok eskilere dayanan Boranhanelerde yabani ve evcil güvercinler özellikle gübre üretimi için tutulmuşlardır. Güvercinlerin gübresi eskisi kadar olmasa bile ekonomik değer taşımaya devam etmektedir. Diyarbakır yöresinde yeteri kadar korunamayan bu yapılar, bugün yok olma tehlikesi ile karşı karşıyadır. Bu binaların dış duvar yüzeylerinde, çatıya yakın ve yüksek bir konumda, güvercin giriş delikleri bulunmaktadır. Bu delikler, çeşitli yönlere bakmaktadır. Güvercinlerin boranhanelere giriş delikleri, düz dam seviyesinin hemen altında bulunur, bu nedenle yerden oldukça yüksektir. Bu delikler ortalama 30×25 cm boyutundadır. Güvercinler bu geçitten geçtikten sonra, iç duvarlarda asılı duran sepetten yuvalarına konmak için öncelikle iç mekândaki kavaktan sırıkların (tünekler) üzerine konarlar. Sepetten yapılan yuvalar, kerpiç duvardaki ahşap sırıklara asılıdır. Diyarbakır güvercin kümeslerinde Diyarbakır’a özgü söğüt dallarından örülmüş sepetler folluk ve kuluçkalık olarak kullanılmaktadır. Diyarbakır güvercin alanların yetersiz, sağlıklı ortamların olmaması ve Diyarbakır güvercinlerinin yeterince tanıtılmaması, neslinin tükenmekte 18 çeşidin soyları tükenme üzeredir. Diyarbakır Güvercinleri koruma altına alınarak gen kaynak merkezi veya üretim çiftliği oluşturulması gelecek nesillere güvercin soylarının doğru bir merkezi yönetim ile mümkündür. Yeryüzü üzerinde yetiştirilen çoğu güvercinden uzun bir tarihsel geçmişi vardır. Doğru etkinlikler yapılarak halen süre gelen güvercin yetiştiricilerine karşı ön yargıların kırılmasıdır. Yeni projelerle güvercinler sahiplenerek ulusal ve uluslararası anlamda tanıtılmasıdır. Bölgesel güvercin hastalıkların araştırılması ve çözümler üretilmesidir.